TIẾNG NGHỆ TĨNH

TIẾNG VIỆT PHỒ THÔNG

Mùa nực với mùa gắt

Mùa nóng với mùa gặt

Nực = nóng oi bức

 Gắt = gặt

Kêu chắc đến rồi tề

Gọi nhau đến rồi kìa

Kêu chắc = gọi nhau

Rồi tề = rồi kìa

Dừ sốt hơn tự tê

Bây giờ nóng hơn mùa trước

Sốt = nóng nực

Tê = kia, hôm trước

Trự tê = mùa trước

Dừ = bây giờ

Sốt khô mui nẻ họng

Nóng khô môi nẻ họng

Mui = môi

Ung bứt toóc dới rọng

Ông cắt rạ dưới ruộng

Ghi chú: ở đây tác giả dùng chữ “ung” thì chưa chuẩn, bới tiếng Nghệ Tĩnh “ung” là bạn,” mềnh” là “mình”, hoặc “tôi”; ung với mềnh là tôi với bạn; còn chữ “ông” trong nghĩa ông bà thì gọi là “ôông”

Bứt, (hoặc là “bít”) = tạm dịch là cắt

Toóc = gốc rạ

Dới = dưới

Rọng = ruộng

Mụ cào ló trửa cươi

Bà (vợ) cào lúa ngoài sân

Mụ = chỉ người đàn bà

Ló = lúa

Trửa = giữa

Cươi = sân

Con chắt ả mô rồi

Con chị cả đâu rồi

Ghi chú: ở Nghệ Tĩnh xưa, con gái con trai khi sinh ra nếu trong nhà có cụ còn sống thì gọi là chắt, chị/anh thì gọi chắt ả/chắt enh, em thì gọi chắt em; nhưng trong nhà lúc bây giờ chỉ còn ông bà nội thì không gọi là chắt mà gọi là cháu ả/cháu enh, cháu em; còn trai thì còn có thêm tên gọi cu enh, cu em.

Chắt ả = chị gái

Hắn cợi tru vô rú

Nó cưỡi trâu vào núi

Hắn = tiếng Nghệ gọi là “hấn”, do đó bài thơ có thể đọc: “Hấn cợi tru vô rú”thì nghe “nghệ ngữ” hơn.

Cợi = cưỡi

Tru = trâu

Rú = núi

Ri = rừng

Bếp lạnh tanh mun trú

Bếp lạnh tanh tro trấu

Mun = tro

Trú = trấu

Cho ga trọi ga bươi

Cho gà bới gà bươi

Ghi chú: tiếng Nghệ Tĩnh “trọi” cũng có nghĩa là “chọi”, nhưng ở đây có lẽ tác giả dùng ở nghĩa “cào bới” (gà) phá phách trong bếp?

Ga = gà

Nác chát ở mô rồi

Nước chè xanh đâu rồi

Nác = nước

Nác chát = gọi lóng nước chè xanh

Múc cho tui một đọi

Múc cho tôi một bát

Tui = tôi

Đọi = bát ăn cơm

Ghi chú: Người Nghệ Tĩnh có thói quen uống chè xanh bằng đọi chứ không uống bằng ca

O tê ngong rành sọi

Cô kia nhìn rất khá (hoặc nhìn rất được)

O = cô

Tê = kia

Ngong (hoặc "ngông", "nom") = nhìn

Sọi = dễ thương, khá (bao gồm cả xinh và ngoan)

Ả nớ chộ cũng tài

Chị đó thấy cũng tài

ả = chị

Nớ = đó

Chộ = thấy

O ả có thương ngài

Cô, chị có thương người

Ngài = người

Nấu cho nồi nước chát

“Nước chát” cũng được, nhưng gọi “nác chác” thì “Nghệ ngữ” hơn.

Nác = nước

Tui uống vô mát rọt

Tôi uống vào mát ruột

Tui = tôi

Rọt = ruột

Thứ chè gay rành tài

Ghi chú: chữ “gay” phải viết hoa là “Gay” mới đúng, bởi “chè Gay” là tên gọi một giống chè xanh trồng trên đất Gay, thuộc vùng Anh Sơn, Nghệ An

Nắng ra răng mặc trời

Nắng ra sao mặc trời

Ra răng = ra sao

Cũng thua nồi nước chát

Dịch ngược cho hợp với “Nghệ ngũ”: Cũng thua nồi nác chát