Phần II. Hát đố - Hát đối
Là chặng đấu trí, thử tài của phường vải với các đồ nho. Chặng này rất quan trọng, bởi vì các đồ nho có đối đáp đặng mới được phường vải mời vào để hát xe kết, hát tiễn...
A. Hát đố :
Đến đây thiếp mới hỏi chàng
Chim chi một cánh dạo cùng nước non?
- Tương phùng nhắn với tương tri,
Lá buồm một cánh bày đi khắp trời.
Đến đây hỏi bạn một lời
Đá lèn ăn với lộc chi ơi chàng?
- Đá lèn ăn gỏi trầu không
Cau khô chợ Thượng, thuốc ngoài Đông đưa về
(Ghi chú: đá lèn là đá núi vôi, chợ Thượng nay là xã Trường Sơn- Đức Thọ,
“ngoài Đông” là ngoài Hải Dương)
Đi ngang giữa bãi cát vàng,
Gặp con rồng đau bụng, hỏi chàng uống thuốc chi?
- Lông lươn, đuôi ếch, rễ cột nhà,
Xương trùn, phổi mọi (muỗi), nước đái gà làm thang
Đồn chàng là đấng văn nhân
Ba năm sinh một tháng nhuần là sao?
- Thông thời địa lý cũng vừa
Vì chưng đó thiếu đây thừa nảy ra
(Ghi chú: Lời đáp này của Phan Bội Châu)
Đố anh chi sắc hơn dao,
Chi sâu hơn bể, chi cao hơn trời?
- Em ơi mắt sắc hơn dao,
Bụng sâu hơn bể, trán cao hơn trời.
Lá gì không nhánh, không ngành,
Là gì chỉ có tay mình trao tay?
- Là thư không nhánh không ngành
Lá thư chỉ có tay mình trao tay.
Em muốn hỏi bạn một lời,
Mặt trời ở đó, trốc trời ở mô?
- Em về van đất đất ơi,
Ra đây anh chỉ trốc trời cho em.
Tay cầm trái khế năm sông,
Đố anh đếm được mấy vòng xa quay?
- Cho anh ngồi cạnh em đây,
Thì anh đếm được xa quay mấy vòng.
Sĩ , nông, công, cổ bây giờ
Tiên sư bốn cụ, anh thờ cụ mô?
- Anh thờ cái cụ đã dựng cơ đồ,
Cho giang sơn mở mặt, rạng rỡ bức dư đồ Việt Nam.
Tiếng đồn anh học chữ ngoài triều
Chị dâu rớt xuống giếng, anh nắm đàng nào kéo lên?
- Anh xách cái đầu, lỗi đạo nhân huynh,
Tho tay vào mình, thụ thụ bất thân,
Không cứu chị dâu, thì lỗi đạo từ đường,
Dòng dây anh thả xuống, chị nương chị trèo.
Đất thì là đất bùn ao,
Ai cắm cây sào, sao lại chẳng ngay,
Con ai mà đứng ở đây,
Đứng thì không vững, vin tay vào sào?
- Đố gì léo lắt em ơi,
Chính đó chữ “hiếu” anh thời giải ngay,
Hiếu cha, hiếu mẹ cao dày.
Thờ sao cho trọn mới tày người ta.
Thúy Kiều anh học đã lâu,
Đố anh kể được một câu hết Kiều?
- Trăm năm trong cõi người ta,
Mua vui cũng được một và trống canh.
B. Hát đối
Anh bứt cỏ ngựa ngồi đầu cửa ngọ,
Kẻ bắn con nây, ngồi gốc cây non,
Chàng mà đối được, thiếp trao tròn một quan?
- Con cá đối nằm trên cối đá,
Con mèo cụt nằm tận mút kèo,
Trai thanh Tân anh đà đối đặng tiền cheo mô nà.
Cây tam thất trồng ba bảy chậu,
Pháo cửu trùng nồ chín nghìn phong,
Chàng mà đối được, thiếp theo không chàng về?
- Núi Ngũ hổ vẫy vùng năm khái,
Gió bốn mùa đúc lại tứ phương
Anh đà đối được thì nường tính sao?
Ghi chú: năm khái là năm hổ
Cơn rau mùi trồng đầu cửa ngọ,
Lá ti tý hái ăn dân dần,
Chàng mà đối trước dậu, sang thân mời vào?
- Hạt cải canh đem vãi vườn tân,
Trời lâm nhâm lại càng thêm quý,
Gió không đi ngược, sao em hẹn ngược thì rứa em?
Con ngựa chạy giữa đàng nói con ngựa cất,
Con cá bán giữa chợ nói con cá thu,
Chàng mà đối đặng, thiếp làm du mẹ thầy?
- Con rắn bò giữa đàng nói con rắn lại,
Con cá lội dưới nước nói con cá leo,
Anh đà đối được, em ơi theo anh về.
Cha con thầy thuốc về làng,
Hồi hương, phụ tử, thì chàng đối chi?
- Con vua đi sứ cửa giời,
Thiên môn, quân tử đã tỏ nhời em chưa?
(Ghi chú: hồi hương, phụ tử, thiên môn, quân tử là bốn vị thuốc bắc)
Kim là vàng. Kim là nay,
Phùng là gặp, phùng là may,
Tối hôm nay may gặp bạn tương phùng,
Kim vàng may tấm tình chung nỉ vàng?
- Đăng là đèn, đăng là lên,
Thành là thật, thành là nên,
Thật tâm thành chí mới nên,
Toàn đem tay ngọc gạt trên ngọn đèn.
Cửu nhật cửu nguyệt vọng Chương Đài,
Ngâm thơ trùng cửu nhớ người cửu lâu?
- Ngũ nhật ngũ nguyệt vãng Thiên Thai,
Đoan dương tiết ngũ, gửi lời ngũ ngôn.
Duyên duyên, ý ý, tình tình,
Đây đây, đó đó, mình, mình, ta ta.
- Năm năm, tháng tháng, ngày ngày,
Chờ chờ, đợi đợi, rày rày, mai mai.
Kỳ sơn, kỳ thủy, kỳ phùng
Lạ non, lạ nước, lạ lùng gặp nhau.
- Tri nhân, tri diện, tri tâm,
Kháp người, kháp mặt, kháp tri âm với nường.
