Nguồn:
- Quốc sử quán triều Nguyễn - Đại Nam nhất thống chí – quyển IV
- Bổ sung tên địa danh mới theo “Từ điển Hà Tĩnh- XB.2000”

ĐỀN MIẾU

 

Đàn Xã Tắc: ở xã Trung Tiết về phía bắc đạo thành, dựng từ năm Minh Mệnh thứ 13.

 

Đàn Xã Tắc: ở xã Trung Tiết về phía bắc đạo thành, dựng từ năm Minh Mệnh thứ 14.

 

Đàn Sơn Xuyên: ở xã Trung Tiết, về phíà bắc đạo thành, dựng từ năm Tự Đức thứ 5.

 

Văn Miếu: ở xã Đông Lỗ về phía tây bắc đạo thành, dựng từ năm Minh Mệnh thứ 14. Đền Khải Thánh chưa dựng.

 

Miếu Hội Đồng: ở xã Trung Tiết.

 

Đền Vũ Mục vương: ở dưới ngọn Long Ngâm núi Nam Giới xã Dương Luật huyện Thạch Hà. Thần họ Lê huý là Khôi, con người anh thứ hai của Lê Thái Tổ, làm đến chức Kiểm hiệu tư không bình phương sự, mất ở đấy, thụy là Vũ Mục (xem phần “Nhân vật: ở Thanh Hoá tỉnh chí).

 

Hai đền Thần Đầu: ở thôn Thần Đầu huyện Kỳ Anh. Thần là người bản thôn; người anh tên là Quảng Chí, người em tên là Quảng Ý (xem phần “Nhân vật”)

 

Đền Chế Thắng phu nhân: ở thôn Hải Khẩu huyện Kỳ Anh. Thần họ Nguyễn, huý là Bích Châu, cung nhân vua Trần Duệ Tông, năm Long Khánh  thứ 4, theo thuyền ngự đi đánh Chiêm Thành, đến cửa biển này, chợt có sóng dữ dội, thuyền ngự sắp đắm, Bích Châu liền liều mình nhảy xuống nước thuyền mới được yên. Sau vua Lê Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành qua đây, đêm mộng thần xin nhà vua cứu, Thánh Tông bèn sai viêt hịch thả xuống nước, trách Quảng Lợi Vương không có công trạng; được chốc lát, thì thấy thi thể Bích Châu nổi trên mặt nước, nhan sắc vẫn như sống, nhà vua sai sửa lễ chôn cất và lập đền thờ.

 

Đền Điện quận công: ở thôn Sơn Triều, huyện Kỳ AnhềThần họ Phạm, huý là Hoành, là cháu Thọ quận công người xã Phú Nghĩa, làm quan triều Lê, lãnh trấn Nghệ An, có công đánh giặc, được phong tước Điện quận công, sau khi chết hiển linh ở đây, người thôn lập đền thờ. Tương truyền thần thường hiển linh, cưỡi hổ lên núi.

 

Đền Thọ quận công: ở thôn Hưng Nhân, huyện Kỳ Anh. Thần họ Phạm, không rõ tên, có công giúp nhà Lê đánh nhà Mạc, được phong tước Thọ quận công.

 

Đền Diên quận công: ồ xã Trung Tiết huyện Thạch Hà. Thần họ Trần huý là Hoa, người bản xã, đời Gia Thái có công đánh nhà Mạc, phong tước Diên quận công, chết được phong phúc thần.

 

Đền thần Lai Trung: ồ thôn Lai Trung xã Đỗ Cẩu huyện cẩm Xuyên, thờ hai vị thần: một vị họ Lê huý là Tự, đỗ tiến sĩ đời Cảnh Thống, một vị họ phan, không rõ tên, trúng tam trường thời Lê.

 

Đền thần Quyết Nhược: ở xã Quyết Nhược huyện Cẩm Xuyên. Thần họ Trần, không rõ tên, làm quan đến Hiến sát sứ.

 

Ba đền Quyền Hành: ỏ dưới núi Bạch Thạch thôn Quyền Hành huyện Kỳ Anh, một ngôi thờ Hào quận công Lê Thì Hiến đời Lê, người huyện Lôi Dương, tỉnh Thanh Hoá; một ngôi thờ Thái bảo Lê Liêu đời Lê; một ngôi thờ Thiếu bảo Lê Quang Hiểu đời Lê, người xã Hải Châu huyện Ngọc Sơn tỉnh Thanh Họá. Ba vị thần này ,lúc sinh thời đều trấn thủ Nghệ An có công, sau khi chết người địa phương lập đền thờ

 

CHÙA QUÁN

Chùa Cảm Sơn: ở trên núi Cảm Sơn xã Đại Nại, huyện Thạch Hà (xem phần “Sơn xuyên”).

 

Chùa núi Nghèn: ở trên núi xã Trảo Nha huyện Thạch Hà.

 

Chùa Bàn Độ: ở sườn núi Bàn Độ thôn Phú Duyệt huyện Kỳ Anh, phía tả chùa có suối, dài 7,8 trượng trên không có nguồn, dưới sâu không đáy, ngày đêm nước vẫn chảy, rất trong mát.

 

 

Chùa Phú Dẫn: ở xã Phú Dẫn huyện Kỳ Anh phía trước chùa núi đá đứng sững, như hình rồng phượng, bên cạnh chùa cò khe, nước trong mát đáng ưa.

 

Chùa Lý Nhân: ở trên gồ đất thôn Lý Nhân chùa rất anh linh, thề nguyền thường ứng nghiệm